Discovery News’dan birkaç programcı, şempanzelerin ölmüş yavrularını sırtlarında dolaştırdıklarını gördüklerinde çok şaşırmışlar. Biraz daha yakından bakınca, ölü şempanze bebek bedeninin bir şekilde mumyalanmış olduğunu da anlamışlar ve tabii ki şaşkınlıkları iyiden iyiye artmış. Görmüşler ki anne şempanze bebekten ayrılmaya hazır hissedene kadar beden bu şekilde korunuyor ve anne bebeği canlıyken yapabileceği her şeyi yapmaya devam ediyor. Bunun bir insan annenin ölüm karşısındaki davranışına çok benzediğini düşünüp, bir bilene sormuşlar. Oxford Üniversitesi zoologlarından Dora Biro soruları cevaplamış. Uzunçorap özetliyor:

Jennifer Viegas: Anne şempanzeler yavrularının öldüğünü farketmedikleri için taşımaya devam ediyor olabilirler mi?
Dora Biro: Bu gözlemcilerin ilk aklına gelen soru sanırım. Bu şekilde düşünmemizi gerektirecek pek çok sebep var, ama kesinlikle böyle olduğunu da söyleyemeyiz. Ne de olsa biz yalnızca gözlemliyoruz ve akıllarından ne geçtiğini anlayamayız. Şu kadarını söylemek mümkün: Bebeklerinin hareket etmediğinin ve tutunmadığının farkındalar. (Tutunmak yenidoğan şempanzelerde bile var olan bir özellik. Anneler bebeklerine tutunmayı öğretmek zorunda kalmazlar. Yavru şempanzeler bu yetiye zaten sahip oldukları için bir yerden bir yere gitmek zorunda kaldıklarında annelerin desteğine ihtiyaç duymazlar.) Bu yüzden de onları taşımaya karar veriyorlar. Öte yandan şempanze annelerin canlı bebeklerini taşıması alışıldık bir olay değil zaten. Current Biology dergisinde yenilerde yayınlanan bir makale, anne şempanzelerin sakatlanan bebeklerini de taşıdıklarını söylüyor ama kesin olarak bilmiyoruz. Bu yüzden annenin, yavru şempanzenin öldüğünü ilk andan itibaren farkedip etmediğini söylemek imkânsız.

Viegas: Peki anne şempanzenin bebeğin ölümünün ayırdına ne zaman vardığı konusunda bir bilgimiz var mı?
Biro: Bunu da bilmiyoruz. Bugüne kadar yaptığımız gözlemlerde bir bebek ölümünün tam olarak ne zaman gerçekleştiğini görebilmiş değiliz. Bu yüzden annenin ondan vazgeçme sürecinin ne kadar zaman aldığını da bilmiyoruz. Annenin buna tepkisi muhtemelen stress, kızgınlık ya da korku benzeri duygular içerecektir.

Viegas: Ölü bebek cesedinin ne kadar yoğun bir kokusu olduğunu gördük. Ayrıca alışılmadık bir görüntüsü var. Sağlıklı bir şempanze kaza ya da hastalık sonucu benzer bir koku ve görüntü sergilerse diğer şempanzeler onu aralarında tutmaya devam ediyorlar mı? Öyle görünüyor ki anneler, sakatlanan çocuklarından vazgeçmiyorlar, peki diğer şempanzeler ne yapıyorlar böyle bir durumda? Mesela kedilerimden biri hastalanıp ameliyat olduğunda, yaydığı ilaç kokusu nedeniyle diğerlerinin agresifleştiğini görmüştüm.
Biro: İlginç bir soru. Kedilerinizle ilgili durum şu olabilir: Yaralı olanın doğal olmayan ilaç kokusu diğerlerini korkutmuştur. Şempanzeler arasında yaralanmalar ve hastalıklar çok sık görülüyor. Ve yaralanan ya da hastalanan şempanzeler dışlanmıyor. Örneğin yaralandığı için ağaca tutunamayan genç bir şempanze görmüştük. Parmağı kanıyordu. Böyle bir durumda bile diğer kabile üyelerinin tepkisi kızgınlık ya da vazgeçişten çok merak barındırıyor gibiydi.

Viegas: Şempanzelerin ölü bebeklerine davranışlarıyla, insanlarınki arasında bir benzerlik var mı?
Biro: Bu, cevaplaması çok zor bir soru. İnsanlar için sevilen birinin kaybının ne denli acı verici bir tecrübe olduğunu biliyoruz, çocuk kaybı ise en zorlarından biri. Böyle bir durumda anne şempanzenin gösterdiği duygusal tepkinin insanlarınkine benzediğini söyleyebiliriz, ama ölü bebek bedeninin taşınmasının hiç de öyle olmadığı ortada. Ama öte yandan bu davranışın, bebeğin ölümünü kabullenememekten kaynaklandığını da söyleyebiliriz, pek çok insan anne de kolay kolay kabullenemez çocuğunu kaybettiğini. Ölen insanların eşyalarını kolay kolay atamayız mesela, ölümden sonra hayli zaman alır ve duygusal olarak en çok zorlandığımız meselelerden biridir. Burada önemli bir nokta daha var, önemli bir karşılaştırma, şempanze annelerle bebekler arasında muhtemelen aşırı güçlü bir bağ var. Yenidoğan şempanzeler, tıpkı insan yenidoğanlar gibi tümüyle çaresizler ve bir annenin tam zamanlı bakımına muhtaçlar. Bu yüzden şempanze anneler tıpkı insan anneler gibi bebekleri konusunda aşırı korumacı olabilirler. Onlara bakar, onları savunur ve beslerler. Belki de bu aşırı güçlü bağ yüzünden bebeklerini taşımaya devam ediyorlardır. Çünkü annenin bebeğe olan bağlılığı, bebeğin ölümünden sonra bile devam ediyordur.

Viegas: Bu konuda yaptığınız çalışmalar insanların ölüm karşısındaki tavır ve alışkanlıkları hakkında ne söylüyor?
Biro: Bu da ilginç bir soru. Şu kadarını söyleyebilirim, eğer evrimsel köklerimizin ölümü nasıl algıladıklarını öğrenmek istiyorsak, en yakın akrabalarımızın davranışlarını incelemek durumundayız.

Kaynak: Discovery