Öyküleriyle yürekleri ısıtan usta yazar Zeynep Cemali

Çocuk edebiyatımızın usta öykücüsü Zeynep Cemali, sıradışı bir ailenin ilk çocuğu olarak 1950’de İstanbul’da doğdu. Ortaokul ve lise yıllarından başlayarak, el sanatları, halı ve kilim ticareti yapan babasıyla birlikte Anadolu’yu dolaştı. Renkli kişiliğiyle öykülerinde izine sıkça rastladığımız babasının “yaşamak öğrenmektir” deyişi yaşamını büyük ölçüde yönlendirdi. Kapalıçarşı’da kuyumculuk yaptı, film şirketinde çalışıp yazlık sinema işletti, halı kilim ticareti yapan babasıyla kasaba kasaba Anadolu’yu dolaştı. Çoğu yaşıtından farklı bir çocukluk ve gençlik geçiren Cemali’nin bulunduğu farklı ortamlar, zamanla onun gerçek bir öykü toplayıcısı olmasını sağladı.

Yapıtlarıyla Türkiye çocuk ve gençlik edebiyatına usta işi bir derinlik kazandıran Zeynep Cemali çocuklar için yazmak üzere çıktı; öyküleriyle, edebiyatıyla dokunduğu her yaştan okur kitlesi her geçen yıl büyüdü. 1999 yılında Günışığı Kitaplığı tarafından yayımlanan ilk kitabı Ben, Çınar Ağacı ve Pufböreği kitabıyla ilk kez okurlarıyla buluştu. Bu kitabında yer alan öyküleri çocukların evde, okulda, sokakta ya da arkadaşlarıyla karşılaştıkları sorunları ya da durumları, abartıdan uzak, gerçekçi bir bakış açısıyla aktarmadaki başarısıyla dikkat çekti. Hemen ardından 2000 yılında yayımlanan Gül Sokağı’nın Dikenleri Cemali’nin öykücü kimliğinin altını çizerken, günlük yaşam içinde var olmaya çalışan çocukların kimi sıradan kimi zor konularını sıcacık bir dil ve üslupla aktardı.

Kısa sürede hatırı sayılır bir sadık okur kitlesi kazanan Cemali, ilk romanı Güzelce’de Bir Kaçak, Memo’da Toroslar’dan Karadeniz’e uzanan ve çocukların tanıklığında gelişen bir kan davası kovalamacasını işledi. Çocuk söz konusu olduğunda tabu sayılan kan davası gibi bir temayı, didaktik söylemden uzak bir yalınlık içinde sunabilme başarısını ikinci romanı Patenli Kız’da da sürdürdü. Yine aynı biçimde toplumun gizli tabularından engellilik konusunu işleyen bu kitabı, alışılagelen roman biçiminden tamamen farklı, yenilikçi kurgusuyla öne çıktı. İşitme engelli bir çocuğun yaz tatilini geçirdiği bir İstanbul köyünde yaşlılardan dinlediği çocukluk anılarının sıcacık öyküler halinde boyutlandırdığı roman, büyük kentle köy yaşamını, çocuklukla yaşlılığı başarıyla bir araya getirdi. Günümüz çocuğuna nesiller arası iletişime ilişkin ipuçları sunarken geçmişi öykülerle kurgulayarak farklı bir edebi tat yaratmayı başardı.

Cemali, çocuk edebiyatımızın klasikleri arasında yerini alan Patenli Kız’ın ardından yayımlanan Çılgın Babam’da, sıradışı ailesinin izlerini barındıran ve İstanbul’da geçen birbirinden ilginç çocukluk anılarını aktardı. Cemali’nin kaleme aldığı bu öykülerde betimlediği, sürprizlerle dolu babası Kemal Bey, günümüz çocuklarının da akıllarından silinmeyecek bir ebeveyn karakteri oldu. 1950’li yıllar İstanbul’undan renkli fotoğraflar da barındıran bu kitabıyla her nesilden okuru tatlı bir zaman yolculuğuna çıkardı. Yine kendine özgü öyküsel roman tekniğiyle kaleme aldığı Ballı Çörek Kafeteryası romanında anne ölümü, hayata yeniden başlamak, küçük yaşta çalışmak gibi önemli konulara değindi. Bir baba-kızın işlettiği küçük kafeteryayı ve çevresinde yaşanan renkli öyküleri aktaran roman, Cemali’nin akıcı ve yalın kaleminden çıkan gerçek bir başyapıt olarak çocuk edebiyatı tarihinde yerini aldı. Ballı Çörek Kafeteryası bu yıl (2012) Nisan ayında İtalya’da yayımlanarak İtalyan okurlarla da buluştu.

Hayattayken yayımlanan son kitabı Öykü Öykü Gezen Kedi’de, birbirinden bağımsız usta işi sekiz öyküyü hınzır siyam kedisi Siyami ile birbirine bağlayarak okurları için farklı bir okuma deneyimi yarattı. Mahalleyi haraca kesen kedi Siyami’nin dolaştığı komşu yaşamları ustaca öyküleştirdi. Zeynep Cemali’nin 2009 yılında aramızdan ayrılmadan önce tamamladığı son romanı Ankaralı, 2010 yılında yayımlandı. Çocukluk ve gençlik arasındaki gelgitlerle kurguladığı, toplumumuzun kanayan yaralarına, gerçekçi ama karamsarlıktan uzak, duyarlı anlatımıyla değinerek ayrımcılık, önyargılar, gelenekler, töre, eğitim hakkı, kadının toplumsal yeri gibi güncel birçok temayı cesaretle konu ettiği Ankaralı 2011 Türkan Saylan Bilim ve Sanat Ödülü’nü kazandı.

Engin bir hümanist yaklaşımla kaleme aldığı kitaplarında yaşamı, insanı, ilişkileri ve duyguları okurlarıyla paylaşan Cemali, ülkemiz çocuk ve gençlik edebiyatında ayrı bir yere sahip. Çocuk gerçekliğini her zaman odağına alan usta öykücü, kitaplarında onlara bir şeyler öğretmeye çalışmadı. “Benim kahramanlarım, okurlarım,” diyen Cemali yazın serüvenini bir söyleşinde şöyle tanımlıyor: “Kitaplarım okurlarımın elinde birer ayna oluyor. Büyüsü olmayan, abartısız, yorumsuz, gerçek… Baktıklarında kendilerinin, yaşıtlarının yaşamlarından kesitler buluyorlar. Sorgulanmıyor, sorguluyorlar… Bunu zamanında hangi yetişkin istemedi ki…”

İlk kitabının yayımlandığı 1999’dan bugüne dek sekiz kitabından toplam 200 bin adet baskı yapıldı. Yüz binlerce çocuk, onun kitaplarıyla öyküyü, romanı, edebiyatı sevdi; kitap okumanın can sıkıcı bir uğraş olmadığını deneyimledi. Günışığı Kitaplığı, Zeynep Cemali’nin yarattığı bu edebiyat büyüsünü her yıl 6, 7, 8. sınıflar arasında düzenlediği Zeynep Cemali Öykü Yarışması’yla sürdürüyor; her yıl yüzlerce çocuk onun kitaplarından yola çıkarak yeni öyküler yaratıyor. Bu öyküler, ülkemizin önde gelen akademisyen ve yazarlarından oluşan seçici kurul tarafından değerlendiriliyor. Çocuk ve gençlik edebiyatına verdiği büyük emeği adıyla yaşatmak üzere, bu alana emek verenleri bir araya getiren, ülkemizdeki tamgünlük tek edebiyat konferansı olan Zeynep Cemali Edebiyat Günü, ikinci yılında gelenekselleşerek sürüyor.

Zeynep Cemali’nin Günışığı Kitaplığı’ndan yayımlanan kitapları

Çocuk romanları

Güzelce’de Bir Kaçak: Memo (1. Baskı: 2001, 6. baskı: 2010)