Bazen hepimiz utanırız. Çocuklar dünyaya alışma evresinde içgüdüsel olarak nelerden utanabileceklerini de öğrenirler. Elbette utanç duygusuyla nasıl başa çıkacaklarını da öğrenmeleri gerekir.
Positive Parenting (Pozitif Ebeveynlik) kitabının yazarı Psikolog Lawrence J. Cohen, “4-5 yaşlarından başlayarak dünya çocuklar için giderek ve hızla büyümeye koyulur, çünkü dünyanın daha çok farkına varırlar. Bu da aynı zamanda olumsuzlukların, farklılıkların, tuhaflıkların ayırdına varmaları demektir. Bu bir yandan yaşları itibariyle yakaladıkları gelişme evresinin, bir yandan da okulda yaşıtlarıyla girdikleri etkileşimin sonucudur” diye başlıyor çocuklarda utanç duygusunun kaynaklarını açıklamaya.
Bu yaşlarda çocuklar kendiliklerinin de bilincine varıyorlar. Cohen bu durumu şöyle özetliyor: “Daha küçük çocuklar kendisine benzeyen ve benzemeyen şeyleri ayırt edebilirler. Mesela köpek ona benzemeyen bir şeydir. Ne zaman kendilerine kızıldığını, ne zaman ödüllendirildiklerini de bilirler. Okul yıllarında ise bir iç düzen ve denge oluşturmaya başlarlar.”
Just Tell Me What to Say: Sensible Tips and Scripts for Perplexed Parents (Bana Ne yapacağımı Söyle: Umutsuz Ebeveynler İçin İpuçları) adlı kitabın yazarı Betsy Brown Braun ise bu evrede ebeveynlerin neler yapabileceklerini özetliyor:
“Bu noktada ilk yapmanız gereken şey çocuğunuzla empati kurmak ve onu anlamak. Onun yaptıklarını abartmayın, üstüne gitmeyin. Eğer çocuğunuz ‘bugün külodumu ıslattım, birazcık kaçırmış olmalıyım’ diye bir bilgiyle gelirse yapacağınız son şey ‘Aman tanrım, bunu mu duyacaktım?’ diye yakınmak olacaktır. Sadece bu meseleyi nasıl hallettiğini sorup öğrenin ve sonra da yapılması gereken doğru şeyi anlatın.”
Eğer çocuğunuz bu utanç yüzünden okula gidemeyeceğini söylüyorsa ona gülmeyin, duygularını anladığınızı ve bununla başetmenin bir yolu olduğunu anlatın. Cohen diyor ki: “Okula dönmekten utanma duygusu üstesinden kolayca gelinebilecek bir durum değildir. O yüzden üzerinde çalışmanız gerekir. Elbette siz zorladığınız için okula gidecek ama duygusal olarak da zorlanacaktır. Bu yüzden konuyu bir miktar onunla konuşmanızda fayda var. Bunun herkesin başına gelebileceğini anlatarak onu rahatlatabilirsiniz mesela.”
Galiba en iyisi çocuğunuza kendi utanç hikayelerinizden bir ikisini anlatmak. Bununla baş etmenin ne kadar zor olduğunu da çekinmeden söyleyin. Ama sonunda üstesinden geldiğinizi büyük bir gururla anlatmaktan da geri durmayın. Braun “Önemli olan çocuğunuzun yalnız olmadığını bilmesi” diyerek altını çiziyor bu girişimin.
Braun ve Cohen utanma duygusuyla baş etmenin pek çok yolunu gösteriyorlar. Aşağıda özetleyeceğim altı yöntem ise her ikisinin de üzerinde hem fikir oldukları bazı öğeler içeriyor.
Kamusal alanda gaz çıkarmak ve sonrası
Gaz çıkarmak, geğirmek, ağzından su püskürtmek, tükürmek zorunda kalmak ve hatta sınıfta altına kaçırmak okul çocuklarının başına gelebilecek kazalar. Braun, “Bütün bunların en acı tarafı kontrolünüz altında olmamalarına rağmen ayıplanacağınızı bilmektir” diyor. Braun böyle bir durumda çocuğa öncelikle aslında herkesin gaz çıkardığını hatırlatmak gerektiğini söylüyor. Yapılabilecek bir başka şeyse: “Ona ‘insanlar böyle bir şey olduğunda gülerler, ama bunun sebebi seninle dalga geçmeleri değil, kendi başlarına gelmemesinden duydukları rahatlamadır’ diyerek durumu açıklamak.” Ayrıca eğer isterse kibarca özür dileyebileceğini, yok canı istemiyorsa hiç olmamış gibi davranmasının yeterli olduğunu da söylemeli.
Burun karıştırırken yakalanmak
Sınıf arkadaşları çocuğunuzla burnunu karıştırdığı için dalga geçiyorsa ne yapmalı? Olabilecek en iyi şey ona burnunu mutlaka bir mendille silmesi gerektiğini hatırlatmak. Bunun için bekleyecek halde değilse birkaç dakikalığına izin alıp sınıftan çıkarak temizlenmesini söylemek. Böylece kurala geri dönmüş ve ilgiyi üzerine çekse de örnek bir davranış sergilemiş olur. Cohen böylesi durumlarda yapılması gerekenin çocuğu utandırmaktan vazgeçmek değil, utanç duygusunu telafi edecek mekanizmalarla donatmak olduğunu söylüyor.
Dağınık saçlar
Özellikle ilkokul çocukları her anlamda düzgün ve “normal” olmayı önemserler. Braun farklı olma isteğinin sonradan ortaya çıktığını söylüyor. Birgün çocuğunuz tuhaf saçlarla uyanıp (akşamdan ıslak kalmıştır belki) düzeltmeye de vakit bulamadan okula gittiğinde kaçınılmaz olarak bir miktar utanacaktır.
Bu durumda yapılması gereken şey ise ona bunun önemli olmadığını hatırlatmak, ertesi gün saçları bir güzel taramak olacaktır.
Başarısızlık
Basketbolda başarısız, takım oyunlarında pek tutulmuyor. Eh bu da onu bir miktar eziyor. Braun başarısızlıktan utanmak yerine takımla uyumlu olabileceği yöntemler geliştirmek gerektiğini söylüyor. Ancak bunlar her durumda başarılı olacak diye de bir kural yok. Dolayısıyla eğer çocuğunuz takım oyunlarında başarılı değilse yapacağınız şey ona tek başına yapabileceği bir şeyler bulmak olacaktır.
Görünüşle dalga geçilmesi
Sınıf arkadaşları taktılar, çocuğunuzun fiziksel bir özelliğiyle dalga geçiyorlar. Siz de sanki onlarla aynı fikirdeymişsiniz gibi bu özelliği görünmezleştirmeye daha fenası ortadan kaldırmaya çalışıyorsunuz. Mesela yüzündeki doğum izini pudrayla kapamaya uğraşıyorsunuz. Yapmayın. Ona herkesin kendince ayırıcı özelliklere sahip olduğunu hatırlatın. Bu da onun ayırıcı özelliği. Bunun için utanmak durumunda değil. Cohen özellikle ilkokul çocuklarının oluşturduğu arkadaş gruplarının ne denli acımasız olabileceğine dikkat çekiyor.
Herkesin önünde ağlamak
Bir şey oldu ve çocuğunuz sınıf arkadaşlarının önünde gözyaşlarını koyuverdi. Herkes onunla “sen bebek misin?” diyerek dalga geçiyor. Bu özellikle 6-8 yaş grubunda sıklıkla karşılaşılabilecek bir durum. Çocuğunuza ağlamanın insani bir durum olduğunu, eğer gerçekten ihtiyaç duyuyorsa rahatça ağlayabileceğini hatırlatın. Bununla birlikte ona duygularını ifade etmenin başka yolları da olabileceğini, ağlamanın en son çare olduğunu da söyleyin.
