Menenjit (Beyin zarları iltihabı) ne demektir?
Beynimizin etrafı farklı kalınlıklarda, farklı görevlere sahip ve kendi içinde farklı adları olan üç ana zar ile kaplıdır. Bu zarların hepsine birden “meninks” adı verilir. Bu zarların herhangi bir nedenle iltihaplanmasına ise “meningitis” veya daha çok bilinen adıyla “menenjit” denmektedir. Beyin kelimesinin tıp dilinde karşılığı ensefalondur. Tahmin edilebileceği üzere beynin etrafını çevreleyen zarların iltihaplanması durumunda beyin dokusununda bu iltihabi reaksiyondan etkilenebilmesi söz konusu olabilir böyle bir durumda ise “meningoensefalit”ten söz edilir.
Menenjitin (Beyin zarları iltihabı) nedenleri nelerdir?
Menenjit aniden (akut) ve kısa sürede ortaya çıkabileceği gibi uzun süren (kronik) sinsi bir süreç sonucunda da ortaya çıkabilmektedir. Aniden ortaya çıkan menenjit dendiğinde genellikle bakteriler veya virüs dediğimiz etkenler söz konusu iken, uzun süreli bir dönemde ortaya çıkan menenjitlerde ise bakteriler, virüsler, parazitler veya mantarlar etmen olarak suçlanabilmektedir. Etyolojide suçlanan etmenler kan yoluyla veya beyin omurilik sıvısı denen ve beyin dokularının içinde bulunduğu sıvı üzerinden meninks dediğimiz bu zarlara ulaşmakta ve bu zarların iltihaplanmasına neden olmaktadır. Örneğin kafatası kırıklarında direkt beyin zarlarına ulaşan, ya da burun/geniz arkasına yerleşen veya diş absesi, kulak iltihabı gibi odaklarda bulunan birçok hastalık etkeni mikrop, bu odaklardan yayılım göstererek menenjite neden olabilmektedir. Bazı menenjit etkeni mikroplar belli yaş gruplarında hastalık etkeni olarak daha ön planda iken bazıları ise tüm yaş gruplarında görülebilmektedir. Kişide önceden bulunan bazı hastalıklar ise bazı bakterilerin, virüslerin vb daha ön planda menenjit etkeni olmasına neden olmaktadır. Aşağıda kafanızı karıştırmak için değil ancak menenjit etkeni olabilecek etkenlerin nasıl karmaşık bir şekil gösterebileceğini belirtmek için ana hatlarıyla iki tablo ekledim.
Bakteriyel menenjitlerde nedenler ana hatlarıyla bakteriyel
| 0-2 ay arasında | 2ay-3yaş arasında | 3-16 yaş arasında |
| B grubu streptokoklar
(strep. agalactica) Gr(-)enterik bassiller (E.coli %10-50) |
H.influenza
Pnömokok Meningokok Tüberküloz |
Pnömokok
Meningokok Tüberküloz H.İnfluenza |
Hazırlayıcı etkenlere göre menenjitlerde ana hatlarıyla bakteriyel nedenler
| Predispozan klinik durum | Etken |
| Anatomik veya immundefekt | Stafilokokkus aureus, Pseudomonas aeroginosa,
koagulaz(-)Stafilokoklar,Salmonella türleri,L.monocytogenes |
| Kompleman eksikliği(C6-C8) | Neisseria meningitidis |
| Splenektomi veya humoral bozukluklar veya orak hücre hastalığı | Strep. Pneumonie,H.influenza,N.meningitidis |
| Hücresel immünite bozuklukları
(kemoterapi,AİDS,maliğnite) |
Listeria monocytogenes,Cryptococcus neoformans,
Toxoplazma gondi,Histoplazma capsulatum, Coccidioides immitis,Mycobacterium Tuberculosis,CMV |
| Lumbosakral dermal sinüs ve meningomiyelosel | Stafilokokus aureus,gr( -)enterik basiller |
| Açık kafa travmaları | Stafilokokkus aureus,gr(-) bakteriler |
| V-P şant sonrası | Staf.epidermidis |
| Kapalı kafa travmaları | Strep.Pneumonie |
Burada tablolarda sadece ana hatlarıyla bakterilerden söz ediliyor. Ancak menenjit etkeni olarak; virüs, parazit veya mantar gibi birçok farklı etyolojik nedenlerin de olabileceğini vurgulamak isterim.
Menenjitin semptomları nelerdir?
Erişkinlerde veya büyük çocuklarda akut bakteriyel menenjitin klinik bulguları kişiden kişiye çok fark göstermemektedir. Temel olarak hastalarda görülen bulgular; şiddetli başağrısı, ateş ve hastalık nedeni olan bakterinin kendisine özgü bazı ek bulgularıdır. Buna örnek olarak meningokok adlı bakterinin yaptığı menenjit sırasında görülen boğaz ağrısını veya bazı bakteri ya da virüslerin enfeksiyonu sırasında görülen deri döküntülerini verebiliriz. Menenjitli hastaların beyin zarlarındaki iltihap bu zarlarda olabilecek gerilme durumunda çok fazla ağrıya neden olur. Bundan dolayı hastalar kendilerini böyle bir ağrıdan koruyabilmek için; başın geriye doğru atıldığı, sırt ve bacakların ise daha gergin olduğu koruyucu bir vücut pozisyonu alırlar. Hastaların kalçadan bacaklarının bükülmesi sırasında da aynı şekilde ağrı reaksiyonları görülebilir. Virüslere bağlı olan veya kronik dediğimiz uzun ve sinsi seyirli menenjitlerde ise ana hatları ile belirttiğim klinik bulgular çok daha hafif olarak karşımıza çıkar.
Ancak şu ana kadar saydığım klinik bulgular, başta da belirttiğim gibi, erişkin hastalar ve büyük çocuklar içindir. Ufak yaştaki çocuklarda ise klinik belirti ve bulgular çocuk ne kadar ufak ise o kadar silik ve belirsiz olur. Yeni doğan döneminde ise bulgular daha da belirsizdir; emmeme, vücut ısısı düşüklüğü, kusma, havale geçirme, tiz sesle ağlama, aralıklı solunum durması, ağır sarılık ve bıngıldak bombeliği gibi bulgular menenjitin ilk bulgusu olarak karşımıza çıkabilir.
Bazı bakteriyel menenjit tiplerinde (bunların başında meningokok dediğimiz menenjit etkenleri gelmektedir) ortaya çıkan ve hastalığın başlangıçta görülen toplu iğne başı büyüklüğündeki deri döküntüleri (peteşi) hızla ilerleme gösteren, çok ağır ve bulaştırıcı bir klinik tablonun ön habercisi olup çok hızlı bir tıbbi müdahaleyi ve hastanın izolasyonunu zorunlu kılar.
Menenjitin tanısı nasıl konur?
Beyni saran zarların iltihabı olan menenjitte bu iltihabın, beynin etrafında bulunan ve beyin omurulik sıvısı (BOS) denen sıvıya geçmesi ve bu sıvıda olan iltihap bulgularının halk arasında bilinen adıyla “belden su alma yöntemiyle” tespit edilmesi menenjit tanısının temel ve vazgeçilmez yöntemidir. Bu alınan sıvının rengi, içinde iltihap hücrelerinin hangi tipinin olduğu, basıncı vb bir çok parametre tanı koymada veya tedavi başlanmasında bize yol göstericidir. “Belden alınan su”da mikrop üretmek yada mikrobun dolaylı işaretlerini bulmak amacıyla kültür, serolojik testler vb bir çok test yapılmaktadır. Bu testler sonucunda menenjit etkeni kesin olarak saptandığında başlangıçtaki tedavinin aynı şekilde devamı veya tekrar düzenlenmesi gerekebilir. Hastalığın tedavisi menenjite neden olan etkene bağlı olarak ani başlangıçlı (akut) menenjitlerde ortalama on gündür. Kronik menenjitlerde veya ağır seyirli akut menenjitlerde tedavi süresi hastalık etkenine bağlı olduğu kadar, hastalık sırasında ortaya çıkan komplikasyonlarlada çok ilişkilidir. Komplikasyonlara yönelik yapılacak tedaviler veya tanı yöntemleri hastalığın seyri ve takibinde temel belirleyici unsurlardır.
Menenjit ayırıcı tanısında hangi hastalıklar vardır?
Menenjitin başlangıcında, özellikle meningokok mikrobuna bağlı menenjitlerde, üst solunum yollarının enfeksiyonlarının semptomları ile (örn: influenza virüsüne bağlı) menenjitin başlangıç bulgularının karıştırılabilmesi mümkündür. Ancak hastalığın devamında menenjit hastalığının tipik klinik bulguları oturur. Yenidoğan ve süt çocukluğu döneminde bebeğin huzursuzluğuna neden olabilecek; kulak iltihabı, burun tıkanıklığı, ishal vb her türlü hastalık ve yine herhangi bir nedenle bebeğin emmemesine neden olabilecek ağız yarası, soğuk algınlığı vb birçok hastalık menenjit ayırıcı tanısında düşünülmelidir. Kronik menenjit denen semptomların uzun dönemde belirginleştiği sinsi seyirli menenjitler ise tümörler veya otoimmün denen bağışıklık sistemi hastalıkları ile ayırıcı tanıyı gerektirir. Ayrıca menenjitler, menenjit nedeni olan bakteri tipleri veya menenjit nedeni olabilecek virüs, parazit, mantarlar ile ayırıcı tanıyı gerektirir ve bu nedenle her türlü menenjit şüphesinde mutlaka lomber ponksiyon yapılması yani belden su alınması gereklidir
Menenjit tedavisi nasıl yapılır?
Menenjit şüphesi olan hastanın alınan bel suyunda ilk çıkan bulgulara göre, olası menenjit nedeni bakteriye yönelik, antibiyotik tedavisi başlanır. Her bakteri her antibiyotiğe duyarlı değildir. Bu yüzden ilaç seçiminde başlangıçta o yaş grubunda en sık görülen veya menenjit geçirmesine yatkınlığı olan vakalarda ise menenjit yapma olasılığı en yüksek olan bakteriye yönelik antibiyotik tedavisi başlanır. Bel suyundan alınan kültür sonuçlarının (mikrobun bel suyundan üretilmesi) çıkmasını takiben de tespit edilen bakteriye göre antibiyotik tedavisi uygulanır. Bel suyu sonuçları menenjitin; mantar, parazit veya tüberküloz gibi etkenlere bağlı olduğunu gösterir ise bu etkenlere yönelik tedavi planlanır. Virüslere bağlı menenjitlerde Herpes Simplex olarak adlandırılan virüs tipi haricinde genellikle semptomlara yönelik tedavi uygulanır. Ayrıca her menenjit vakası hastalığın seyri sırasında ortaya çıkabilecek; eklem ağrısı, işitme kaybı, havale, beyinde su toplanması, böbrek üstü bezi yetersizliği, beyin absesi, kalp kası veya zarı tutulumu vb birçok olası önemli komplikasyonlar açısından yakından takip edilmelidir. Unutulmaması gereken önemli bir nokta da; bulaşıcılığı yüksek olan bakteriler izole edildiğinde veya bu bakterilerden şüphelenildiğinde hasta ile temasta bulunanların ilaç kullanarak korumaya alınması zorunluluğudur.
Menenjitde prognoz nasıldır ?
Erken dönemde yakalanabilen ve tedavisi sırasında ağır komplikasyonlar gelişmemiş menenjit vakalarında prognoz genellikle iyidir. Ancak menenjite neden olan etmen göz önüne alınarak hastaların; işitme kaybı, bilinç fonksiyonlarında bozulma, başağrıları gibi olası komplikasyonlar açısından tedavi sonrasında da takip edilmesi gereklidir.
