Akut romatizmal ateş nedir?
Akut romatizmal ateş, genetik yatkınlığı olan kişilerde A grubu ß-hemolitik streptokok denilen mikroplar ile oluşan üst solunum yolu enfeksiyonunundan sonra ortaya çıkan; kalp, eklemler, beyin, kan damarları, deri ve deri altı dokusunu tutan iltihabi bir hastalıktır. 1884 yılında Laseque tarafından hastalığın vücuda verdiği zarar şöyle açıklanmış “Eklemleri yalar, kalbi ısırır”. Hastalık en sık eklemleri tutmakla birlikte eklemlerde hasar bırakmaz, ancak kalp tutulumunda kalp kapaklarında hasar bırakır.
Akut romatizmal ateşin önemi nedir?
Doğuştan kalp hastalıkları yaklaşık bin bebekten sekizinde görülür. Doğuştan kalp hastalıklarının büyük kısmında neden bilinmez ve hastalık önlenemez. Akut romatizmal ateş ülkemizde sonradan oluşan kalp hastalıklarının en sık nedenidir. Tanı koyulan kişilerde 3 haftada bir depo penisilin iğneleri kullanılarak hastalığın tekrarlaması ve kalpte hasar bırakması önlenir.
Akut romatizmal ateş kimlerde görülür?
Genetik yatkınlığı olan bireylerde A grubu ß-hemolitik streptokokların romatizma yapan tipleri ile oluşan üst solunum yolu enfeksiyonundan 1-5 hafta (ortalama 3 hafta) sonra oluşur.
En sık 5-15 yaş arasında görülmekle birlikte; 2 yaşında ve 65 yaşında bildirilen olgular vardır.
Akut romatizmal ateş tanısı nasıl koyulur?
Akut romatizmal ateşin tanısı zordur. Bu nedenle Jones ölçütleri ile tanı koyulur. Bir hastada 2 büyük veya 1 büyük ve iki küçük ölçüt ile beraber A grubu ß-hemolitik streptokok enfeksiyonunun geçirildiğine dair verilerden bir tanesi var ise tanı koyulur.
Büyük ölçütler
1) Gezici eklem iltihabı: Hastalığın en sık karşılaşılan bulgusudur. Ayak, diz, kalça, omuz gibi büyük eklemleri tek taraflı olarak tutar. Bir eklemde bulgular başlar, sonra diğer eklemde başlar. Eklemlerde ağrı, kızarıklık, şişlik, ısı artışı olabilir, ağrıdan dolayı hasta eklemini kullanamaz.
2) Kalp iltihabı: Hastalığın en önemli bulgusudur. Çünkü kapaklarda hasar bırakarak romatizmal kalp hastalığına neden olabilir. Kalbin 3 tabakasını da tutar. Çabuk yorulma, nefes darlığı, gece birden fazla yastıkta yatma gibi kalp yetersizliği bulgularına; göğüs ağrısına yol açabilir.
3) Kore: Sinir sistemi tutulumu ile ortaya çıkar. Kollarda bacaklarda istenmeyen hareketler, sakarlık, kişilik değişiklikleri gibi bulgulara yol açar. Kızlarda daha sık görülür.
4) Deri altı nodüller: Dirsek, el bileğinde ve dizde görülebilen 2 cm’den küçük, sert, hareket ettirilebilen, ağrısız deri altı şişlikleridir.
5)Döküntüler: Ortası beyaz etrafı pembe-kırmızı renkte, kenarları düzensiz harita gibi deri döküntüleridir.
Küçük ölçütler
1)Ateş
2)Eklem ağrısı
3)EKG’de PR mesafesinde uzama
4)Vücutta iltihabı gösteren laboratuvar tetkiklerinde bozulma (sedimentasyon ve CRP) yükselme)
A grubu ß-hemolitik streptokok enfeksiyonu geçirildiğine ait veriler
1) Boğaz kültüründe bakterinin üretilmesi
2)Kanda streptokok mikrobuna karşı oluşan ASO denilen koruyucu maddede artma
3)Kanda streptokok mikrobuna karşı oluşan diğer koruyucu maddelerde artma (hızlı streptokok antijen testi)
Hastalarda ayrıca karın ağrısı veya burun kanaması gibi belirtiler olabilir.
Akut romatizmal ateşten nasıl korunabiliriz?
Boğaz ağrısı olan çocukları hastalığın başlangıç döneminde doktora götürmeli, doktor tarafından istenilen tetkikleri yaptırmalı ve verilen tedaviyi önerilen sürede kullanmalıyız.
Toplumun sosyoekonomik düzeyinin yükseltilmesi, mikrobun bulaşmasını önlemek için kalabalık yaşam koşullarının düzeltilmesi, boğaz enfeksiyonunun tedavisi için sağlık hizmetinin kolay ulaşılabilir olması ve halkın boğaz enfeksiyonlarının romatizmaya neden olabileceği konusunda eğitilmesi gibi önlemler romatizma sıklığını ve romatizmaya bağlı kalıcı kalp hasarlarını azaltacaktır.
Akut romatizmal ateşin tedavisi
Hastalığın derecesine göre doktor tarafından önerilen sürede yatak istirahati yapılır.
Öncelikle boğazdaki enfeksiyonun tedavisi için ağızdan veya kalçadan 10 gün penisilin iğne kullanılır veya tek doz depo penisilin kalçadan yapılır.
Eklem tutulumunda asetil salisilik asit kullanılır. Hastanın klinik bulgularına göre 3-4 hafta kullanılır ve hastalığın alevlenmesini önlemek için kontroller ile 3-4 haftada azaltılarak kesilir. Midede ağrı, yanma, ekşime yapabilir. Bu nedenle tok karnına alınması gereklidir. Buna rağmen yakınmalar devam ederse mideyi koruyucu ilaçlar kullanılabilir.
Kalp tutulumunda kortizon kullanılır. Hastanın klinik bulgularına göre 3-4 hafta kullanılır ve hastalığın alevlenmesini önlemek için kontroller ile 3-4 haftada azaltılarak kesilir. Tansiyonda ve kan şekerinde yükselme, yüzde ve vücutta şişlik, kilo alma, iştahta artma, deride çatlama, vücutta kıllanma artışına yol açabilir. Bu tip etkiler ilaç kesilince kaybolmaktadır. Tansiyon yükselmesini önlemek için kortizon alınması sırasında az tuz alınmalıdır. Midede ağrı, yanma, ekşime yapabileceğinden tok karnına alınmalıdır, yanı sıra mideyi koruyan ilaçlar kullanılabilir.
Kore tedavisinde haloperidol kullanılır.
Akut romatizmal ateşin tekrarlanmasından korunabilir miyiz?
Evet. Eklem iltihabı geçirenler 21 yaşına veya son ataktan 5 yıl sonrasına kadar (hangisi daha uzun ise), kardit geçirenler yaşam boyu 21 günde (3 haftada) bir depo penisilin kullanırlar ise hastalık tekrarlamaz.
Romatizmal kalp hastalığı nasıl seyreder?
En sık sol kalp içindeki kapak (mitral kapak), ikinci sıklıkta şah damarının kapağı (aort kapağı) tutulur. Özellikle mitral kapaktaki yetersizlik yıllar içinde azalıp kaybolabilir. Bir kısım hastada ilk ataktan yıllar sonra mitral kapakta darlık gelişebilir.
Akut romatizmal ateş geçiren hastaların izlemi nasıl olmalıdır?
Akut romatizmal ateş geçiren hastalar çocuk kardiyoloji doktorunun önerisi ile hastalığın ciddiyetine göre belirlenen aralıklarla çocuk kardiyoloji polikliniğinden izlenmelidirler. İzlem sırasında 21 günde (3 haftada) bir depo penisilin iğnesini kalçadan vurdurmalı, iğneyi bir gün bile geciktirmemelidirler. Eklemlerde ağrı, şişlik, kızarıklık, ısı artışı, eklemi ağrıdan dolayı kullanamama, çabuk yorulma, nefes darlığı vb. durumlarda izlendikleri merkeze hemen başvurmalıdırlar.
