Çocukluk çağında sık görülen enfeksiyon hastalıklarından biri mide-barsak enfeksiyonları, yani ishallerdir. Özellikle ilk 2 yaş içinde ciddi seyirli olabilen akut ishaller, bebeğin genel hijyen koşulları içinde bakılamadığı ya da anne sütü ile beslenemediği durumlarda daha da önem kazanır.

Barsaklar nasıl çalışır?

Barsaklar karın içinde uzanan, erişkinde yaklaşık uzunluğu ince barsak için 6 metre, kalın barsak için 1,5 metre olan, çok geniş emilim alanına sahip bir organ sistemidir. İç yüzey alanı 300 m2’yi bulabildiğinden aldığımız besinlerin kana geçmesi ve hedef bölgelere ulaştırılması için uygundur. Bu yüzeyi kaplayan mukuslu tabaka ve barsağın belli bölgelerinde kolonize olmuş olarak yaşayan, flora bakterileri adını verdiğimiz bakteri kolonileri barsak işlevi için önemli yapılardır. Yüzey alanının genişliği, barsağın iç yüzeyindeki parmak benzeri çıkıntılarla sağlanır. Ağız ve midede ilk sindirimi başlayan gıdalar emilim için bu yüzeyle karşılaştığında kana geçer. Bunun sağlıklı olabilmesi için sindirim salgılarıyla karışma ve barsakta hareket süresinin de uygun olması gerekir. Bu kompleks yapıda mukuslu tabakayı bozan aşırı sıvı salınımları, bakteri kolonilerinde değişiklik ya da mikrobik saldırılar, parmaksı çıkıntılarda azalma yoluyla emilim yüzeyinde azalmalar ishale sebep olurlar.

İshal nedir, sebepleri  nelerdir ?

İlk 6 ay içinde anne sütü ile beslenen bebeklerin dışkısı sarı, sulu, hafif pütürlüdür. Zaman zaman günde 8-10 defaya ulaşabilir. 6 aydan sonra günde 3 defadan fazla ve sıvı içeriği artmış dışkılama ishal olarak tarif edilebilir. İshalin başlıca sebebi virüs , bakteri ve parazitlerdir. Çocukluk çağında diğer ateşli enfeksiyonların seyrinde, üst solunum yolu ve idrar yolu enfeksiyonları sırasında, çeşitli antibiyotiklerin kullanımı sırasında da ishal görülebilir.

Mikrobik sebeplere bağlı ishallerde %70-80 etken virüsler, %10-20 kadarı bakteriler, %10 kadarı da parazitlerdir. Bunlar sudan,  yiyeceklerden ve ortamdan eller yoluyla bulaşabilirler. Ağız yoluyla alım sonrası mide ve barsakta çoğalarak barsağın normal florasını bozarlar. Bazıları barsak içerisine bol sıvı salımına yol açarak, diğerleri ise barsak duvarında yaralar oluşturarak ishale sebep olurlar .

Aşırı şekerli beslenme ile osmotik ishaller veya cerrahi girişim sonrası emilim yüzeyinin azaldığı durumlarda ortaya çıkan ishaller ise mikrobik olmayan durumlardır.

En sık görülen barsak enfeksiyonları

Viral etkenlerin başında gelen Rotavirus tüm dünyada her yaşta çocuk ve erişkini enfekte edebilen bir ishal etkenidir. Ülkemizde en sık Kasım ve Nisan ayları arasında kış ishallerine sebep olur. Ateş, bulantı, kusma, karın ağrısı, iştah kaybı ve ishalle kendini gösterir. Bol miktarda, sulu, kötü kokulu, sarımsı dışkılama ile karakterizedir. Rotavirus sekretuar ishal grubundadır, çok miktarda sıvı ve elektrolit barsak içine salınarak ishal şeklinde vücuttan atılır. Sıvı kaybı nedeni ile özellikle ilk 2 yaş bebeklerde ağır seyredebilir. Tedavinin esası kusma ve ishal yoluyla kaybedilen sıvı ve tuzların ağız yoluyla hastaya verilmesidir. Pirinç, patates, elma, muz, havuç, yoğurt gibi uygun yağsız gıdalar, bebek anne sütü alıyorsa sık emzirme önerilir. Ancak kusma da varsa ve sıvı gereksinimi ağızdan yeterince karşılanamıyorsa damardan sıvı tedavisi için hastanede takip uygun olur. İshali kesecek ilaçların, antibiyotiklerin rotavirus tedavisinde yeri yoktur. İshal bağışıklık sisteminde sorun olmayan kişilerde 3-8 gün sürer.

Norovirus , çocukluk çağının 2. önemli ishal etkenidir. Özellikle küçük çocuklar ve yaşlılar için tehlikeli olan bu etken fazla ateşe sebep olmadan bulantı, kusma ve kramplı ishallere neden olur. Değişik Norovirus tipleri ile tekrarlı enfeksiyonlar geçirilebilir.

Adenoviruslar çocukluk çağında ishal etkeni olabildikleri gibi solunum yolu, göz, idrar yollarını ilgilendiren enfeksiyonlar da yapabilirler. Eş zamanlı ishal ve üst solunum yolu enfeksiyonlarına neden olabilirler. Rotavirus ishallerinden ancak laboratuar testleri ile ayrılabilen bir ishal yaparlar. Tedavi yaklaşımı da aynıdır.

Bahsedilen bu 3 önemli virüs grubu dışında çeşitli enteroviruslar da benzer ishal tabloları ile yaz aylarında bebek ve çocukları etkileyebilir. Yaz aylarında özellikle gıda hijyenini korumak zorlaşır, ortak alanlarda havuz ve deniz kullanımı bulaşmayı kolaylaştırır. Bu nedenle el ve gıda temizliğine çok dikkat edilmelidir.

Bakteriyel etkenlerle oluşan ishallerin en önemlileri Salmonella, Shigella, Campylobacter ve E. Coli enfeksiyonlarıdır.

Salmonella kramplarla seyreden bir ishale neden olur. En genç ve en yaşlıları etkiler. Genellikle mikroplu yiyeceklerden bulaşan bir bakteridir. Et, yumurta, tavuk eti, çiğ süt ve kontamine kakaodan yapılmış çikolatalardan bulaşabilir. Bahsedilen gıdaların iyi pişirilmediği durumlarda ishale neden olur. Çoğunlukla besin zehirlenmeleri sıvı desteği ile kendiliğinden geçer, ancak ağır durumlarda antibiyotik verilir.

Shigella  dizanteri tipinde bol sulu, mukuslu ve zaman zaman kanlı  ishal yapan bir bakteridir. Yüksek ateşle seyreder. Sudan ve gıdaların paketlenme aşamasında kirli ellerden bulaşabilir. Sıvı desteği ve antibiyotik tedavisi gerektirir.

Campylobacter her yaş grubunda , özellikle de 1 yaş altı ve genç erişkinlerde etken bir bakteridir. Özellikle çiğ süt ve kümes hayvanlarından bulaşır. Karın, baş ve kas ağrıları, bulantı, hafif ateş ve ishale yol açar. Günde 15 defaya varan, bazen kanlı olabilen ishal yapar. Antibiyoterapi gerekebilir.

E. Coli mikroplu sular ve gıdalarla bulaşan daha hafif bir ishal etkenidir. Diyet düzenlemesi ve sıvı alımı ile düzelmeyen vakalarda antibiyotik gerekir.

Parazit kaynaklı ishaller arasında ise amip ishalleri sayılabilir.

Amipli dizanteri enfekte sulardan ve bu suyla sulanmış, çiğ yenen meyve ve sebzelerden bulaşır. Özellikle gübreleme yapılan yerlerde sebze ve meyvelerin temiz ve bol suyla yıkanarak yenmesi bu açıdan önemlidir. Barsakta çoğalarak barsak duvarında yaralar oluşturan amipler trofozoit denen etkin döneminde hastalık yapar, kist halinde ise barsakta sessiz olarak yaşayıp bulaşmayı sağlar. Kistlerle karşılaşan herkeste enfeksiyon görülmez. Hastalığın aktif olduğu durumlarda yüksek ateş, kanlı-sümüksü, bol miktarda ishal görülür. Tedavisinde antiparaziter ilaçlar kullanılır.

Özellikle suya ulaşımda zorluk olan, hijyenik şartların su veya eğitim eksikliğinden dolayı aksadığı toplumlarda barsak enfeksiyonları çocuk sağlığı için ciddi bir tehdit oluşturmaya devam etmektedir. Gıdaların üretiminden yenmesine kadar her aşamada temiz suya ulaşım sağlanmalı ve kişisel hijyen kurallarına uyulmalıdır.