Soru 1: Bebek ve çocuklarda demir eksikliğinin başlıca nedenleri nelerdir?

Cevap 1: Demir eksikliğinin başlıca nedeni yetersiz beslenmedir. Aslında demirin ilk kaynağı annemizdir. Anne hamileliğinin son 3 ayında bebeğe ilk 6 ay kadar yetecek olan demiri verir. İlk altı ayda da anne sütüyle miktarı az ama emilim oranı yüksek demiri karşılar. Daha sonra demiri ek gıdalarla alırız. Süt çocuklarında en önemli demir eksikliği nedenleri bu kaynakların olmamasıdır. Yani erken doğum, anne sütünün verilmeyip yerine inek sütünün verilmesi, daha sonra da ek gıdaların hazırlanmasında demirden zengin gıdalar yerine pirinç unu ya da inek sütü verilmesi gibi. Ek gıdaya geçerken gecikme de demirden zengin gıdanın alınmasını geciktirir. İlk altı aydan sonra azalan anne sütünün yerine bebeğin kilo alımının devamını sağlayabilmek için devam maması yerine uygun olmayan ek besin verilmesi de sıklıkla rastladığımız bir demir eksikliği nedenidir. Ülkemizde kırmızı et gibi demirden zengin besinlerin tüketimi dünya ortalamalarının altında olduğu için sağlıksız ek besinler demir açısından fayda sağlamamaktır. Ayrıca inek sütü çeşitli mekanizmalarla hem demirin emilmesini azaltmakta, hem de barsaklarda kanamalar yaparak kendisi de demir eksikliği sebebi olmaktadır. Beslenme hataları dışında demir eksikliği nedenleri süt çocuklarında nadirdir.

Soru 2: Günlük demir ihtiyacı bebeklerde ne kadardır?

Cevap 2: 7-12 aylık bebeklerin demir ihtiyacı kilo başına 1 mg’dır. Günde yarım litre devam maması içen bebekler bu ihtiyaçların yarısını devam mamasından alabilirler. Diğer yarı ise doğru seçilmiş ek besinlerden alınmalıdır (Bu ek besinler kesinlikle bisküvi, pirinç unu olmamalıdır!)

Soru 3: Demir eksikliğinin yol açtığı başlıca sorunlar ve getirdiği sonuçlar nelerdir?

Cevap 3: Demir vücutta dokulara oksijen taşınmasına yardımcı olan elementtir. Eksikliğinde tüm dokulara sürekli olarak az oksijen taşınması dokularda gelişim geriliğine neden olur. Bu problemin özellikle çocuğun en hızlı büyüme dönemi olan 0-3 yaş aralığına denk gelmesi çok ciddi sorunlara neden olur. Demir eksikliğinin en önemli sonucu fiziksel ve beyin gelişiminin olumsuz etkilenmesidir. Beyin gelişimi ilk yılda tamamlandığından bu dönemdeki etkisi çok önemlidir. Demir eksikliği olan bebeklerde ve çocuklarda zekâ gerilikleri ve algılama bozuklukları olmaktadır. Hemen tedavi edilmezse ve uzun sürerse bu sorunlar düzelmemektedir.

Soru 4: Demir eksikliği takviye edilmediği takdirde bebeği etkileyecek geri dönüşümsüz sonuçları ne olur?

Cevap 4: Demir eksikliği sonucu zekâ seviyesinde düşüşler olmaktadır, birçok klinik çalışma bunu desteklemektedir. Demir eksikliği olan bebeklerde algılama fonksiyonları ölçülmüş, daha sonra demir tedavisi uygulanmıştır. İkinci defa yapılan testlerde düzelme olmakta, tedavi edilmeyen bebeklerde bu düzelme olmamaktadır. Demir eksikliği sadece kansızlık yapmaz. Kansızlık fark edildiğinde vücut demiri çoktan eksilmiştir. Daha büyük çocuklarda demir eksikliği çocuğun okul performansını olumsuz etkilemektedir. Bu eksiklik uzun süre fark edilmezse zekâ katsayısındaki düşüklük kalıcı olabilir. Bu nedenle daha büyüklerde de aynı bebeklerde olduğu günde gereğinden fazla inek sütü tavsiye edilmez.

Sorun 5: Annelerin bebeklerinin beslenmesinde demir eksikliği konusunda yaptığı yanlışlar nelerdir?

Cevap 5: Demir eksikliği en çok gebelerde, yaşlılarda, 6-24 aylık bebeklerde ve ergenlerde görülür. Dolayısıyla annenin gebeliği döneminde demirden zengin gıdalarla beslenmesi gerekir. Bebekler doğduktan sonra, ilk altı ay boyunca anneden stokladığı demir depolarıyla idare ederler. Bundan sonrası için özellikle 6-24 aylık çocuklarda demirden zengin besinler (anne sütü azaldıysa devam maması + demirden zengin ek besin) vermek gerekir. Bir diğer sorun da yaygın olarak erken dönemde inek sütü kullanılmasıdır. Ek gıdaları almak istemeyen bebeklere kilo aldırma endişesiyle inek sütü vermek sık yapılan hataların başında gelmektedir. Maalesef bu hatayı anneler her yaşta yapmaktadır. Daha ileriki yaşlarda da ev yemeklerini yemeyen çocuklara aç kalmasın korkusuyla inek sütü vermek çok yaygın bir hatadır.

Soru 6: Demir eksikliği belirti verir mi?

Cevap 6: Demir eksikliği olan bebeklerde önceleri istahsızlık, daha sonraları yorgunluk belirtileri görülür. Demir eksikliği artık iyice ilerleyince de kansızlık ortaya çıkar. Kansızlık olmadan çok önce demir eksikliği başlamış demektir. Demir tedavisi ile bu belirtiler kısa sürede kaybolur.

Soru 7: Anneler nelere dikkat etmeli?

Cevap 7: İlk 6 aydan sonra bebeğin demir ihtiyacı artar. Anne sütü yetersizse 6 aydan sonra süt ihtiyacı için demirden zengin devam sütleri tercih edilmelidir. Avrupa beslenme komitesi ve Sağlık Bakanlığı anne sütü yetersizliğinde devam sütlerini önermektedir. Ayrıca demirden zengin ek besinler verilmelidir. Ancak bu besinlerin hazırlanmasında hayvansal demirin önemi büyüktür. Ülkemizde demir ihtiyacını pekmezden karşılamak gibi bir alışkanlık ta vardır. Oysa pekmez gibi gıdalar aşırı tüketilirse normal beslenme alışkanlığı gelişmediği gibi yeterli demiri de alamaz.

Soru 8: Demir eksikliği nasıl saptanır?

Cevap 8: Rutin kontrollere ya da aşıya getirilen bebeği beslenmesi sorulur. Beslenmede hatalar varsa, 6 aydan sonra bebeğe sadece anne sütü ya da demirden zenginleştirilmemiş inek sütü ve ürünleri sürekli verilmişse yani bebek yanlış beslenmişse, bebeğin iştahsızlık ve tembellik durumu mevcutsa, sık hastalanıyorsa hekim şüphelenip kan sayımı ister. Kan sayımında demir düzeyi ve vücudun demir depolarına bakılır. Kan demiri düşük veya depo demiri düşüktür. Bu testler herhangibir enfeksiyon sırasında yapılmamalıdır. Enfeksiyon hastalığı düzeldikten sonra bakılmalıdır.

Soru 9: Demir preparatlarına hangi durumlarda başvurulur?

Cevap 9: Erken doğan bebeklerde 2 ayından sonra diğer bebeklerde 4 aylıktan itibaren demir koruması gerekir. Bu ilaçların yan etkileri vardır. Bazı çocuklarda kusma, kabızlık veya ishal olabilir. Dışkıyı da koyu boyar. Dişleri de boyayabildiği için bebeklere demir damlaları ile koruma yaptığınızı düşündüğünüz zaman yine de demir eksikliği açısından uyanık olmak gerekir. Bu yan etkiler nedeniyle pek çok anne ilaçları kullanmaz. Ayrıca bu preparatlardaki demir kokusu yüzünden bebekler almak istemez ve anneler güçlük yaşarlar. Bu nedenle demirden zenginleştirilmiş gıdalarla demir eksikliğini baştan önlemek daha önemlidir. Ancak bütün bu tedbirlere ve bilgi verilmesine rağmen inek sütü kullanımına ya da beslenme bozukluğuna bağlı demir eksikliği gelişmiş bebeklerde ve çocuklarda ilaç tedavisi çocuğun kilosuna göre en az 3,5 en fazla 5-6 ay kullanılır. Bu sürenin sonunda hala demir eksikliği belirtileri görülüyorsa başka sorunlar araştırılır. Tedavinin zekâya etkisi daha ikinci haftada belirgin olmaktadır. İştahsızlık ise ilk günlerde düzelmektedir.