İnterseks nedir?
İnterseksin tıbbi açıklaması “anormal üreme ve cinsiyet organlarıyla doğmuş olandır.” İnterseks bireyler birçok insandan daha farklı dış cinsiyet organlarına, iç üreme organlarına ve/veya iç salgı bezlerine sahiptirler. Tek tip “interseks beden” yoktur, toplum tarafından “anormal” farz edilmenin dışında ortak çok fazla bir şeyi olmayan çok çeşitli durumları kapsar. İnterseks kişilerin ortak özellikleri biyolojileri değil tıbbileştirilme deneyimleridir. Yani, biz birden fazla genetik durumu interseks şemsiyesi altında topluyoruz, interseks dediğimiz zaman tek genetik durumdan söz etmiyoruz.
İnterseks her interseks birey için bir kimlik kategorisi olmayabilir. Bazı interseks kişiler kendi kimliklerinin bir parçası şeklinde “interseks” kelimesini cinsel kimlik olarak kullanırken, bazıları da bunu bir tıbbi durum veya kendine özgü fiziksel durum olarak görmektedir. Bazı interseks bireyler kendilerini sıradan kadınlar ve erkekler olarak tanımlar ve yaşar. Gey, lezbiyen, biseksüel veya heteroseksüel yönelimli olabilirler ya da ikili cinsiyet sistemini reddederek kendilerini mevcut cinsel yönelim tanımlarına sokmayabilirler. Antroseksüel (insansevici) ya da panseksüel (tüm cinsel kimliklere cinsel arzu duyabilen) bazı intersekslerin cinsel yönelimlerini açıklamak için daha faydalı olabilir, örneğin romantik birliktelik yaşayan ve cinsel kimliklerini de interseks olarak tanımlayan iki interseksin yönelimini bu tanımlara sokabiliriz.
Interseks durumlar tıp âleminde “cinsiyet gelişim bozukluğu” olarak da bilinir.
Bunun yanı sıra bazı kişiler fiziken interseks olmasalar bile ruhen kendilerini birden fazla cinsiyete ait hissedebilir, bu kişilerin de kendilerini interseks olarak tanımlamaları için bizce bir problem olmasa da böyle kişiler için bigender (iki cinsiyetli), agender (cinsiyetsiz), genderqueer (cinsiyet rollerini eğip büken, kendisinde tüm cinsel kimlikleri karıştırarak birleştiren) gibi başka tanımlar da vardır. Fiziken interseks bir birey de kendini kadın ya da erkeğin yanı sıra bu tanımlardan birine dahil edebilir.
***
İnterseks aktivistleri ne istiyor?
Gizleme üzerine kurulu interseks tedavisini hasta merkezli alternatifiyle değiştirmeye çalışıyoruz. İnterseks bebeklerin kendi kaderlerine bırakılmasını değil başkalarından farklı olmanın zorluklarıyla baş edebilmek için hem ebeveyn hem de interseks çocuklar için psikolojik ve sosyal desteğin olmasını öneriyoruz.
Uzun vadede eğitim ve farkındalık yaratarak sosyal engelleri kaldırmayı umuyoruz.
LGBT hareketi ile bağı koparmamak önemli bizim için. Aksi takdirde salt tıbbi bi olgu olarak kalabiliriz, interseks ile ilgili çalışmalar doktorların tıbbi konferansları ile kısıtlı kalırsa interseks bireylerin şu an içinde bulundukları suskunluk, görünmezlik devam edecektir. Bu durumu patolojik bir şey olarak değil sosyal bir şey olarak, toplumsal cinsiyet meselesiyle bağlantılı bir şey olarak işlemeye devam etmek gerek diye düşünüyoruz.
İntersekslerin halâ açık olmamalarının altında sadece toplumsal korkular değil aynı zamanda interseksliğin doğasındaki tüm cinsiyet rollerini performe edebilme, hepsine adapte olabilme durumu yatıyor olabilir. Belki kendi içlerinde acı verici ama bir yandan da konforlu bir durum yaratıyor olabilir kamuflaj yetisi. Bir interseks için erkek rolü de performe ettiği bir roldür, kadın rolü de. İnterseks bireyin gerçeği ikisi de olmayabilir ama o özü yaşayabileceği bir üçüncü zemin de yok. Dolayısıyla bir diğerine geçebilmek için, kendisini ifade edebilmek için translar gibi karşı koyamadığı bir ihtiyaç hissetmeyebiliyor bir interseks. Ancak ikiye ayrılmış cinsiyet rollerini performe etmek dışında üçüncü bir zemin daha oluştuğunu gördüklerinde interseksler toplumsal kaygılardan sıyrılıp daha çok ortaya çıkabileceklerdir. Bu da lgbt ve queer hareketle interseksleri birbirine bağlıyor, queer hareket o üçüncü zemini güçlendirdikçe interseksler de uyanacaktır.
***
İnterseks durumları tıbben zararlı mı?
Genel olarak interseks durumları kişileri hasta etmez veya kişiye acı vermez. Ancak bazı interseks durumları ciddi sağlık sorunlarıyla bağlantılı olduğu için tıbbi tedavi gerektirebilir. Fakat interseks cinsiyet organlarının görünümünün cerrahi müdahaleyle “düzeltilmesi” altta yatan tıbbi ihtiyaçları gidermeyecektir hattâ daha kötü hale getirebilir, kozmetik müdahaleler genital organların işlevlerini bozabilir.
***
İnterseks durumları ne kadar yaygın?
Sabit bir “interseks” tanımı olmamasından ve interseks durumlarla doğan çocukların etrafındaki yalan ve gizlilikten dolayı bu durumla doğan tam olarak kaç çocuk olduğunu kimse bilmiyor. Bununla birlikte ABD’de 2000 çocuktan biri veya günde 5 çocuğun görünür interseks durumla doğduğu, erken (ve çoğunlukla yanlış yönlendirmeyle) müdahalelere maruz kaldığı tahmin ediliyor. Türkiye’de özellikle kırsal kesimde yaygın olan akraba evlilikleri nedeniyle bu rakamların ABD ortalamasının da üzerinde olabileceğini düşünüyoruz.
***
Bebeklerimizin gerçek cinsiyetini bir test yaparak bulsalar olmaz mı?
Tıp bebeklerin “gerçek cinsiyetini” belirleyemez. XY kromozomlarına sahip olmasına rağmen androjen duyarsızlığı sendromuyla doğan çoğu kişi hayatını kadın olarak yaşadığı gerçeğinden yola çıkarak kromozomlar tek başına kişinin cinsiyetini belirleyemez. Başka bir deyişle klitorisin ne kadar büyük olduğunu ölçebilir ama ne kadar büyük veya geniş olması gerektiğine hükmedemez. Bu toplumsal bir tespittir.
***
İnterseks durumla doğmuş bir çocuğun gerçek cinsiyetini nasıl bilebiliriz?
Çocuk bizimle iletişim kuracak yaşa gelene kadar onun cinsiyetini bilemeyiz. Çocuk bizim tahminimize göre cinsiyetlendirilecektir en iyisi onu kendini tanımlayabileceği bir yaşa geldiğinde ne olarak tanımlayacağına karar vermesini beklemektir.
Büyüdüklerinde daha fazla seçeneğe sahip olmaları için bebekler üzerindeki geri döndürülemez cerrahi müdahaleler kaldırılmalıdır. Cerrahi müdahalelerin devam etmesi tahminlerimizin yanlış çıkması olasılığını elemeyecektir.
***
İnterseks insanlar için hangi zamirleri kullanmak gerekir? (oğlum mu diyeyim, kızım mı diyeyim?)
Zamirler kişilerin cinsiyet organlarına bakılarak değil, kişi nasıl çağrılmak istiyorsa ona göre olmalıdır. Batı dillerindeki dişi ve erkek için ayrı zamirler kullanma geleneği neyse ki Türkçede yok, bu bize bir kolaylık sağlıyor. Bay, bayan, hanım, bey gibi sözcüklerin ise modern yaşamda zaten fazla yeri olmamalı. Çok formel bir ortamda size yabancı olan bir interseks bireye hitap ederken eğer o birey kendini erkek ya da kadın olarak tanımlamıyorsa ya da hangisini tercih edeceğini bilmiyorsanız hanım ya da bey yerine kişiye ismiyle hitap edip devamında “siz” diye konuşabilirsiniz. Örneğin “Hoşgeldiniz Deniz”, “Hoşçakalın Burçin” gibi. Çocuğa hitap ederken ise oğlum, kızım yerine dilimizde zaten bulunan “evladım” ya da “çocuğum” hitaplarını tercih edebilirsiniz.
***
Beş cinsiyet var mıdır?
“Beş cinsiyet” kavramı Anne Fausto-Sterling’in 1993’te yayımlanan “beş cinsiyet: kadın ve erkek neden yeterli değil” makalesiyle yaygınlaştı. Sterling, bu yazısında “interseks” altında yer alan üç alt kategorinin kadın ve erkeğin yanında üç ayrı cinsiyet olarak görülmesi gerektiğini yazmıştır.
Ne yazık ki, “beş cinsiyet” teorisinin interseks durumlarıyla doğan kişilere faydası yoktur. İnterseks kişileri egzotik ve abartılı göstermesinin yanında üç ilave “cinsiyet” -merm, ferm ve herm- interseks kişilerin hayatlarını iyileştirmede yapay ve faydasızdır.
Fausto-Sterling 2000’de yazdığı Sexing the Body (2000) kitabında bu kategorileri “artık savunmadığını” belirtmiştir.
Bize göre, Michel Foucault’dan alıntı yaparak söylemek gerekirse: “Cinsiyet bir yazgı değildir; yaratıcı bir yaşama girme olanağıdır.” Cinsiyet bizim yarattığımız bir şeydir, bu bir oyun ise istediğimiz biçimde oynayabiliriz. Yeryüzündeki insan sayısı kadar çok cinsiyet olabilir. Doğanın gizemli ve karmaşık çalışma biçimi, canlılardaki biyolojik çeşitlilik de bunu destekliyor.
***
İnterseks kişiler “üçüncü cinsiyet” mi?
İnterseks olmayan birçok birey gibi bazı interseks bireyler de kendilerini kadın veya erkek olarak tanımlar. Yine interseks olmayan bazı bireylerin kendilerini farklı bir cinsiyete ait olarak tanımladığı gibi bazı interseks bireyler de kendilerini farklı bir cinsiyete ait olarak tanımlar. Herkesin kendini istediği gibi tanımlama hakkını savunduğumuz halde fiziksel durumları yüzünden interseks kişilerin illa ki her durumda cinsiyetler ötesi (cinsiyeti aşmış) olması gerekmiyor. Ancak, daha önce de belirttiğimiz gibi bir interseks kadın ya da erkek cinsiyetleri haricinde cinsel kimlik olarak sadece interseksliği de benimseyebillir.
***
İnterseks “trans” camianın bir parçası mıdır?
İnterseks durumlarıyla doğan birçok kişi kendini ayrıca transgender olarak tanımlasa da bir grup olarak interseks bireyler trans bireylerle ortaklıklarının yanında bir takım özel gereksinim ve önceliklere sahiptirler. “İnterseks” kategorisi “transgender” şemsiyesi altında yer aldığında bu özel gereksinimlerin görünmez ya da daha az önemli hale gelmesi riski vardır.
Örneğin, kişiler transgender bağlamında interseks hakkında konuşurken interseks cinsiyet organı ameliyatlarına karşı “yanlış” cinsiyete atanma riskini vurguluyorlar. Bu geçerli bir endişeyken interseks tıbbi müdahalelerinin kişinin cinsiyet kimliği doğumda atanan cinsiyetine uysa da uymasa da acı verici ve travmatik olduğu gerçeğini gözden kaçırmaktadır.
Bu yüzden interseksin “transgender” camia ile tamamen içiçe değil ama omuz omuza, ayrı bir örgütlenme gereksinimi içinde olduğunu düşünüyoruz. Öte yandan, bizce, interseksin henüz konuşulmadığı, bilinmediği, interseks hareketinin başlangıç aşamasında olduğu coğrafyalarda ilk önce transgender örgütlerin bünyesinde interseks aktivizmi başlatılıp yeterli zemin hazırlandığında ayrı örgütlenmeye gidilebilir. Genel anlamda ise, ayrı interseks örgütlerinin yine de konfederatif biçimde lgbt örgütlerle ortak oluşumlar çatısı altında olmaya devam etmesinde fayda vardır.
***
“Hermafrodit” ve “interseks” arasındaki fark nedir?
Biyolojide eril ve dişil üreme organları serisinin ikisine de sahip (salyangoz ve solucan) organizmalara “hermafrodit” denir. Bu bağlamda insanlar “hermafrodit” değildir fakat doktorlar interseks durumlarla doğan kişilere hala “hermafrodit” diyebilmektedir çünkü interseks bedenler doktorun tanımladığı “normal” kadın ve erkek bedenine uymaz.
“Hermafrodit” kelimesinin yanlış yönlendirdiğini, mitleştirdiğini ve damgaladığını düşünüyoruz. Bazı interseks aktivistleri bu terimi tekrar talep edip kullansalar da genel olarak interseks bireyleri işaret etmek için uygun değildir. İşin özü, salyangozlar hermafrodittir insanlar değil. Doğadaki hermafrodit türlerin insanlardan önemli farkı şudur; hermafrodit türlerin bireylerinin çoğunluğu birden fazla cinsiyet taşır yani türün tamamına yakını hermafrodittir, o türün karakteristiği budur; ancak insanlarda interseks durumu diğer iki cinsiyet kromozomunun yanı sıra var olan bir durumdur, insan türünün tamamını tanımlayan bir durum değildir.
İnterseksüel” kelimesi yerine de çoğunlukla “interseks bireyler” veya “interseks durumları/deneyimleri olan bireyler” kullanmayı tercih ediyoruz.
***
İnterseks hareketine nasıl yardım edebilirim?
Bize katılın! İnterseks aktivist gruplarında gönüllü çalışmak yanında arkadaşlarınıza, ailenize interseks hareketinden bahsederek de yardım edebilirsiniz. Daha fazla insan bizim farkımızda olursa interseks bebeği olan birinin veya interseks bebeği olan birini tanıyan kişilerin ameliyatlara karşı sessiz kalmama veya ameliyat ettirmeme ihtimali de daha fazla olabilir. Şu an için yolun çok başındayız ama umutluyuz, bir kaç yıl önce bu kadarını dahi hayal edemiyorduk. Onur yürüyüşünde pankartlar hazırlayıp yürüdük, blog açtık, sosyal medyada sayfa açtık, insanlara ulaştık, birbirimizi bulduk, harekete katılan kişi sayısı daha da artacak.
***
intersexualshalala.wordpress.com
